Zaburzenia rytmu serca – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Czym są zaburzenia rytmu serca?

Zaburzenia rytmu serca, znane także jako arytmie, to grupa chorób, w których praca serca jest nieprawidłowa. Serce bije zbyt szybko, zbyt wolno, albo w sposób nieregularny, co może wpływać na jego zdolność do efektywnego pompowania krwi do reszty ciała.

Normalny rytm serca jest generowany przez naturalny rozrusznik serca zwany węzłem zatokowym, który znajduje się w prawym przedsionku. Węzeł ten generuje impulsy elektryczne, które są następnie przekazywane do przedsionków, a później przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór serca. To sekwencyjne przewodzenie impulsów powoduje skoordynowane skurcze serca, które umożliwiają pompowanie krwi. Nieregularność w tych impulsach lub ich generowanie poza węzłem zatokowym prowadzi do różnych zaburzeń rytmu serca.

Nieprawidłowości w tym procesie mogą prowadzić do różnych form arytmii, które klasyfikuje się na podstawie ich pochodzenia (arytmie przedsionkowe lub komorowe) oraz charakterystyki rytmu (tachykardia, bradykardia oraz arytmie regularne lub nieregularne).

Rodzaje zaburzeń rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca można klasyfikować na podstawie dwóch głównych kryteriów: wpływu na częstość akcji serca oraz lokalizacji ich pochodzenia.

Najczęściej występującymi arytmiami są:

• arytmia zatokowa u osób młodych,
• bradyarytmia u sportowców,
• migotanie przedsionków,
• zespół preekscytacji,
• komorowe zaburzenia rytmu po zawale serca.

Arytmia zatokowa u osób młodych – jest ona związana ze zmianą częstości skurczów serca u młodych ludzi w czasie prawidłowego oddychania i objawia się przyśpieszeniem akcji serca na wdechu oraz jej zwolnieniu na wydechu. Jest to reakcja prawidłowa, uznawana za fizjologię organizmu.

Bradyarytmia u sportowców – u osób uprawiających intensywnie sport dochodzi do przerostu lewej komory serca, co skutkuje zwiększeniem siły, z jaką serce wyrzuca krew z komory, powodując zwolnienie akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę. Ten stan jest również uznawany za fizjologię.

Zespół preekscytacji – w większości przypadków jest związany z obecnością dodatkowej drogi łączącej przedsionek z komorą (tzw. pęczek Kenta). Klinicznie objawia się jako zespół Wolffa, Parkinsona i White’a (tzw. zespół WPW). Obecność pęczka Kenta jest wrodzona i objawia się przede wszystkim napadami kołatania serca. Jednym z pierwszych objawów zespołu WPW może być migotanie komór, które prowadzi do zatrzymania krążenia. Z powodu ryzyka nagłego zgonu zaleca się całkowite wyleczenie zespołu poprzez wykonanie ablacji.

Komorowe zaburzenia rytmu serca po zawale mięśnia sercowego – są najczęściej spowodowane upośledzoną funkcją lewej komory, powstałą na skutek przedłużonego niedokrwienia mięśnia sercowego. W obrębie blizny, która powstała po zawale serca, tworzą się obszary z pozostałych żywych komórek mięśnia sercowego, które posiadają możliwość wytwarzania bodźców elektrycznych. Prowadzi to do nieprawidłowego rozchodzenia się impulsu elektrycznego i powstania tzw. pętli, co oznacza powrót bodźca przez drogę utworzoną przez żywe komórki, a następnie ponowne (dodatkowe) pobudzenie obszaru serca nieobjętego zmianami po zawale.

Klasyfikacja według wpływu na częstość akcji serca

1. Tachykardia – charakteryzuje się częstością akcji serca przekraczającą 100 uderzeń na minutę u dorosłych.

2. Bradykardia – występuje wtedy, gdy serce bije z częstością poniżej 60 uderzeń na minutę. Jak wspomnieliśmy, może być fizjologiczna u wysoko wytrenowanych sportowców lub wymagać interwencji, jeśli wiąże się z niewystarczającym przepływem krwi do mózgu.

Klasyfikacja według lokalizacji pochodzenia arytmii

1. Arytmie nadkomorowe – arytmie nadkomorowe rozpoczynają się w przedsionkach serca lub w obrębie węzła przedsionkowo-komorowego. Należą do nich:

   • tachykardia nadkomorowa (przedsionkowa): przedsionki biją szybciej niż normalnie, co może prowadzić do zwiększonej częstości rytmu serca, ale z zachowaniem regularności rytmu;

   • migotanie przedsionków (ang. atrialfibrillation, AF): jest to najczęstszy rodzaj arytmii, który charakteryzuje się chaotyczną aktywnością elektryczną przedsionków serca, prowadząc do nieregularnego i często przyspieszonego rytmu serca. Bardzo szybka aktywność przedsionków, mieszcząca się w granicach 350-700 uderzeń na minutę, które w dodatku są nieskoordynowane, prowadzi do spadku efektywności ich skurczu, co wiąże się ze spadkiem przepływu krwi między przedsionkami a komorami serca, co w konsekwencji prowadzi do spadku objętości krwi wyrzucanej przez serce. Migotaniu przedsionków towarzyszy także zaburzenie rytmu komór. AF może być napadowe (migotanie ustępuje samo i zazwyczaj nie trwa dłużej niż 24 h), przetrwałe (migotanie nie ustępuje samo i trwa więcej niż 7 dni) lub z biegiem czasu może ulec utrwaleniu. Spadek przepływu krwi między przedsionkami a komorami może doprowadzić do powstania skrzepliny w lewym przedsionku (najczęściej w obszarze lewego uszka serca), a następnie może dojść do jej oderwania i zatkania jednej z tętnic doprowadzających krew do mózgu, co spowoduje udar niedokrwienny mózgu;

   • trzepotanie przedsionków: charakteryzuje się szybkim, ale bardziej regularnym rytmem przedsionków niż migotanie przedsionków. Może prowadzić do długotrwałej tachykardii;

   • zespół Wolffa-Parkinsona-White’a (WPW): zaburzenie polegające na obecności dodatkowej drogi przewodzenia między przedsionkami a komorami, co może wywoływać szybkie i niebezpieczne epizody tachykardii.

2. Arytmie komorowe – arytmie komorowe rozpoczynają się w komorach serca, które są głównymi pomieszczeniami pompującymi krew. Są to zazwyczaj bardziej poważne i potencjalnie zagrażające życiu stany, takie jak:

   • bradykardia komorowa: bardzo wolny rytm komorowy, który może być wynikiem uszkodzenia przewodnictwa elektrycznego w sercu, co często wymaga interwencji w postaci implantacji rozrusznika;

   • tachykardia komorowa: szybki rytm serca inicjowany w komorach, który może prowadzić do znacznego pogorszenia funkcji pompowania serca i jest poważnym zagrożeniem dla życia;

   • migotanie komór: bardzo niebezpieczny stan, zagrażający życiu, w którym komory serca drżą, zamiast efektywnie się kurczyć, co uniemożliwia pompowanie krwi.

Przyczyny zaburzeń rytmu serca

Do głównych przyczyn arytmii serca należą:

• choroby serca – choroba wieńcowa, przebyty zawał mięśnia sercowego, niewydolność serca, kardiomiopatie, wady zastawkowe czy zapalenie mięśnia sercowego;
• zaburzenia elektrolitowe – nieprawidłowe stężenia elektrolitów, takich jak potas, magnez i wapń;
• choroby tarczycy – zwłaszcza nadczynność tarczycy
• nadużywanie alkoholu, tytoniu;
• genetyczne predyspozycje,
• choroby układu nerwowego;
• inne choroby przewlekłe: cukrzyca czy otyłość.

Objawy arytmii serca

Najczęstsze objawy arytmii serca obejmują:

• kołatanie serca – uczucie szybkiego, mocnego lub nieregularnego bicia serca jest często pierwszym i najbardziej zauważalnym objawem zaburzeń rytmu serca;
• uczucie zwolnienia akcji serca – mogą być odczuwane jako nieregularne przerwy lub „przeskakiwanie” serca;
• zawroty głowy lub omdlenia – spowodowane niewystarczającym przepływem krwi do mózgu z powodu nieregularnego bicia serca;
• uczucie duszności – duszności mogą występować w wyniku zmniejszonej efektywności serca w pompowaniu krwi, co utrudnia dostarczanie tlenu do tkanek;
• ból w klatce piersiowej – choć może mieć wiele przyczyn, ból w klatce piersiowej pojawiający się podczas arytmii może wskazywać na poważniejsze komplikacje;
• zmęczenie – uczucie zmęczenia lub osłabienia może wynikać z nieefektywnego przepływu krwi i niskiego poziomu tlenu w organizmie.

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca rozpoczyna się od dokładnego wywiadu medycznego oraz fizykalnego badania pacjenta, które mają na celu identyfikację objawów oraz ewentualnych czynników ryzyka. Na tym etapie lekarz zwraca uwagę na historię medyczną, rodzinne przypadki zaburzeń rytmu serca, a także na charakterystyczne objawy.

Podstawowym narzędziem w diagnostyce arytmii jest badanie EKG, który rejestruje aktywność elektryczną serca. To badanie pozwala na szybką identyfikację nieregularnych rytmów serca oraz innych anomalii. Dla uzyskania bardziej szczegółowych danych, szczególnie gdy podejrzewa się epizodyczne arytmie, zalecane jest wykonanie badania holtera EKG. Jest to przenośne urządzenie EKG, które pacjent nosi przez 24 godziny lub dłużej, co umożliwia ciągły zapis aktywności serca i wykrycie arytmii, które mogłyby umknąć podczas standardowego EKG.

Dodatkowo, często wykonuje się badanie echo serca w celu oceny struktury i funkcji serca, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie arytmii związanej z zaburzeniami serca.

Leczenie zaburzeń rytmu serca

Pierwszym krokiem w leczeniu arytmii jest stosowanie leków antyarytmicznych, takich jak: beta-blokery, propafenon czy amiodaron. Niemniej jednak, ze względu na potencjalne skutki uboczne i ograniczenia w skuteczności, konieczne może być zastosowanie dodatkowych metod.

W przebiegu arytmii stosuje się leczenie zarówno poprzez zmianę trybu życia, leczenie farmakologiczne, leczenie za pomocą kardiowersji oraz zabiegi inwazyjne. Ważne jest, aby unikać czynników prowadzących do wystąpienia zaburzeń rytmu serca, tj.: palenia tytoniu, picia alkoholu, stosowania narkotyków, spożywania nadmiernej ilości kawy.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się zarówno leki działające antyrytmicznie (czyli mające na celu przerwanie zaburzeń rytmu serca) oraz hamujące krzepnięcie krwi. Do pierwszej grupy leków zaliczamy leki beta-adrenolityczne (nazywane inaczej beta-blokerami), blokery kanału wapniowego (diltiazem, werapamil) oraz amiodaron, który jest uznawany za najbardziej skuteczny lek w utrzymywaniu prawidłowego rytmu serca. Do drugiej grupy leków, które są stosowane w przebiegu migotania przedsionków, zaliczamy leki hamujące działanie witaminy K (witamina ta jest niezbędnym składnikiem w produkcji związków uczestniczących w krzepnięciu krwi) i tym samym wydłużające czas krzepnięcia krwi (do tej grupy należy acenokumarol i warfaryna).

Jedną z innych metod leczenia zaburzeń rytmu serca jest zastosowanie stymulatorów serca, które pomagają w elektrycznym pobudzaniu mięśnia sercowego do regularnej pracy. Są one szczególnie ważne przy problemach z naturalnym rozrusznikiem serca lub przy zaburzeniach przewodnictwa.

By przywrócić regularną pracę serca, często wykorzystuje się zabieg kardiowersji elektrycznej, w której przy użyciu prądu o wysokim napięciu przywraca się normalny rytm serca. Ta metoda jest często stosowana w nagłych sytuacjach, takich jak migotanie komór lub przedsionków. Kardiowersja jest zabiegiem polegającym na przyłożeniu łyżek (takich samych jak w czasie wykonywanie defibrylacji) w wyznaczonej okolicy klatki piersiowej i wykonaniu wyładowania elektrycznego zsynchronizowanego z zapisem elektrokardiogramu (EKG), w celu uniknięcia uszkodzenia mięśnia sercowego. W większości przypadków kardiowersja pozwala na „nastawienie” prawidłowego rytmu.

Do zabiegów inwazyjnych wykonywanych przez kardiologów zaliczamy tzw. przezskórną ablację. Ablacja polega na ścięciu białka pod wpływem podwyższonej temperatury (tak jak to ma miejsce np. podczas gotowania jajka na twardo) i tym samym doprowadzeniu do zniszczenia dodatkowych miejsc, w których powstają niepotrzebne impulsy elektryczne wewnątrz serca. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, a specjalną elektrodę, która posiada możliwość „podgrzania” tkanek, umieszcza się przez tętnicę udową lub żyłę udową za pomocą specjalnego cewnika. Podczas ablacji korzysta się ze specjalnie utworzonej mapy w celu precyzyjnego wykonania zabiegu oraz aby nie uszkodzić innych ważnych struktur znajdujących się w sercu. Wykonanie przezskórnej ablacji np. w przebiegu zespołu WPW w 98 % prowadzi do całkowitego wyleczenia.

U osób z zaburzeniami rytmu serca po zawale z występującą nieprawidłową czynnością lewej komory może być konieczne wszczepienie kardiowertera-defibrylatora. Urządzenie to wykrywa niebezpieczne dla zdrowia i życia arytmie, a następnie wykonuje wyładowanie elektryczne w celu powrotu serca do jego prawidłowego rytmu.

Ważne jest, aby leczenie arytmii było indywidualnie dostosowane do potrzeb i charakterystyki pacjenta, a także uwzględniało możliwe przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia arytmii. Regularne monitorowanie układu krążenia i ścisła współpraca z lekarzami są niezbędne dla skutecznego zarządzania tymi schorzeniami.

współpraca: lek. Bartosz Szurlej